Chắc hẳn bạn đã từng nghe đến trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence – AI) ít nhất một lần rồi phải không? Thuật ngữ này đang ngày càng trở nên phổ biến, bởi trong thời đại bùng nổ của công nghệ này, máy móc càng ngày càng thông minh lên, chúng thậm chí còn có thể thực hiện được những nhiệm vụ mà tưởng như chỉ có con người mới làm được như là hoạch định chiến lược. Phải, những “siêu robot chiến lược gia” đã không còn chỉ tồn tại trong phim khoa học viễn tưởng nữa, nó thực sự có thật.
AlphaGo – chương trình máy tính cờ vây do Google DeepMind phát triển đã gây ra một sự khuấy động với việc đánh bại nhà vô địch cờ vây thế giới, người đã liên tục giữ vị trí top 1 của mình suốt 18 lần, Lee Sedol, trong Go – một trò chơi được xây dựng bởi trí tuệ nhân tạo và có lẽ sẽ không ai phá đảo được trong hơn 10 năm nữa. Thành công của AlphaGo là biểu tượng cho một xu hướng lớn hơn: Cuộc cách mạng dữ liệu và những tiến bộ trong các thuật toán đã làm cho công nghệ trở nên thông minh hơn bao giờ hết. Những máy móc hiện nay có thể thực hiện nhiều nhiệm vụ khác nhau, từ việc đề xuất cho người xem bộ phim hay đến chẩn đoán ung thư – độc lập và trong nhiều trường hợp tốt hơn cả con người. Ngoài việc thực hiện các nhiệm vụ được xác định rõ ràng, công nghệ đang bắt đầu giải quyết các vấn đề rộng hơn, trừu tượng hơn. Và việc tưởng tượng ra một ngày nào đó “một siêu robot chiến lược gia” có thể tự phát triển và thực hiện chiến lược kinh doanh là không hề hoang đường chút nào. Nhiều nhà lãnh đạo trên thế giới cũng đang có một tầm nhìn như vậy – và trên thực tế, các công ty lớn như Amazon hay Alibaba đã và đang bắt đầu nghiên cứu để biến điều này trở thành hiện thực rồi.
Nhưng thật nguy hiểm và ngây thơ khi cho rằng công nghệ tốt hơn và nhiều dữ liệu hơn chắc chắn sẽ mang đến những kết quả tốt hơn. Bạn có nhớ trường hợp của công ty Long-Term Capital Management không? Đó là một công ty quản lý quỹ phòng hộ, được thành lập vào năm 1994, bởi một số học giả về tài chính vĩ đại nhất thời bấy giờ, trong đó có hai người đã đoạt giải Nobel. Công ty đó thực sự là một cỗ máy in tiền, đem đến rất nhiều lợi nhuận nhờ các mô hình tài chính của nó, dựa trên lý thuyết lựa chọn tiên tiến, đã làm việc rất hiệu quả. Kết quả là lợi nhuận hàng năm của công ty sau khi trừ đi tất cả các khoản phí vượt mức trên 40% trong năm thứ hai và năm thứ ba hoạt động. Tuy nhiên, việc quá dựa dẫm vào các mô hình cũng dẫn đến sự sụp đổ của nó. Mô hình của công ty tiếp tục dự đoán rằng nó đã được bảo vệ rất tốt, hoàn toàn an toàn trước những nguy cơ tiềm tàng từ nước Nga; trong khi cái nhìn sâu sắc mà công ty thực sự cần lúc đó là nó không hề được đảm bảo và đang hoàn toàn phơi nhiễm trước rủi ro thanh khoản – điều này đã không được phân tích trong mô hình. Sau cuộc khủng hoảng tài chính Nga năm 1998, LTCM đã phá sản và mất đi 4,6 tỷ USD.
Bất kể công nghệ tiên tiến như thế nào, nó vẫn cần con người để tăng cường lợi thế cạnh tranh. Nó phải được ghim vào trong cái mà chúng ta gọi là máy chiến lược tích hợp.
Một máy chiến lược tích hợp cần thu thập các nguồn lực, bằng cả công nghệ và con người, cùng phối hợp để phát triển và thực hiện các chiến lược kinh doanh. Nó bao gồm một loạt các hoạt động liên quan đến nhận thức và phân tích, trong đó có định nghĩa vấn đề, xử lý tín hiệu, nhận dạng mẫu, trừu tượng và khái niệm hóa, phân tích và dự đoán. Một trong những chức năng quan trọng của nó là tái định hình, một lần nữa xác định lại vấn đề để có thể hiểu sâu hơn. Với bộ máy này, con người và công nghệ phải đóng góp những vai trò tuy khác nhau nhưng vẫn phải theo cách hợp nhất.
Amazon là đại diện hiện đại nhất trong việc triển khai một máy chiến lược tích hợp. Công ty có ít nhất 21 hệ thống khoa học dữ liệu, trong đó bao gồm một vài hệ thống tối ưu hoá chuỗi cung ứng, một hệ thống dự báo hàng tồn kho, một hệ thống dự báo bán hàng, một hệ thống tối ưu hóa lợi nhuận, một công cụ đề xuất và nhiều thứ khác. Những hệ thống này liên kết chặt chẽ với nhau và với các nhà chiến lược là con người để tạo ra một cỗ máy tích hợp, và hoạt động trơn tru. Nếu hệ thống dự báo bán hàng phát hiện sự phổ biến của một mặt hàng đang gia tăng, nó sẽ bắt đầu một loạt các thay đổi trong toàn hệ thống: Dự báo hàng tồn kho được cập nhật, khiến hệ thống chuỗi cung ứng phải tối ưu hóa được hàng tồn kho trong chuỗi các kho; hệ thống đưa ra đề xuất cũng sẽ đẩy quảng cáo mặt hàng này nhiều hơn, làm cho dự báo bán hàng tăng lên; theo đó hệ thống tối ưu hóa lợi nhuận cũng sẽ điều chỉnh giá, một lần nữa cập nhật dự báo doanh thu. Các tương tác bậc hai và bậc ba tiếp theo cũng sẽ tiếp tục tự điều chỉnh và cập nhật ở các cấp nhỏ hơn. Mặc dù nhiều hoạt động diễn ra nhờ các phần mềm tự động, con người vẫn đóng một vai trò quan trọng trong việc thiết kế các thí nghiệm và kiểm tra lại các dấu vết dữ liệu để tiếp tục học hỏi và phát triển thiết kế của máy.
Hãy cùng xem xét máy chiến lược tích hợp của công ty Correlation Ventures – một công ty đầu tư mạo hiểm phát triển mạnh khối lượng dữ liệu về các công ty khởi nghiệp, bao gồm dữ liệu về tài chính, nhà đầu tư, phân khúc kinh doanh, nhóm sáng lập và các đặc điểm kinh doanh khác có liên quan. Giống như nhiều công ty đầu tư mạo hiểm khác, Correlation tạo ra những cơ hội đầu tư từ những mối quan hệ giữa con người. Tuy nhiên, Correlation khác biệt so với các công ty đầu tư mạo hiểm khác ở chỗ, với nhiều công ty, khi chuẩn bị đầu tư vào một thương vụ, nó sẽ thật thận trọng, nghiên cứu sâu thị trường và thực hiện nhiều cuộc phỏng vấn với người sáng lập và những khách hàng quan trọng. Correlation tập trung vào phân tích các thông tin tài liệu. Để đánh giá các cơ hội đầu tư, nó xử lý dữ liệu thông qua thuật toán phân tích tiên đoán, và sau đó thì con người thực hiện thêm một đánh giá toàn diện hơn về cơ hội, điều này đòi hỏi con người vì nó vượt qua khả năng của các thuật toán. Cứ thế, máy móc và con người cùng đóng góp những điểm mạnh độc đáo riêng để giúp công ty đưa ra quyết định đầu tư chính xác hơn. Ngoài sức mạnh tiên đoán, cách tiếp cận này cũng đạt được tốc độ, khả năng mở rộng và khả năng tiến hóa. Máy chiến lược tương quan cho phép công ty đưa ra quyết định đầu tư trong vòng hai tuần, xem xét số lượng lớn cơ hội mà chỉ dùng đến một số lượng nhân sự không quá nhiều, đồng thời cũng cải thiện độ đáng tin cậy của các quyết định đầu tư theo thời gian bằng cách tích lũy dữ liệu và kinh nghiệm.
Để thiết kế một cỗ máy chiến lược tích hợp, chúng tôi tin rằng có sáu yêu cầu sau:
Mục tiêu chiến lược cụ thể, có liên quan. Đừng để những tiềm năng công nghệ quyết định mọi vấn đề của bạn. Nếu bạn chỉ có một công cụ và chỉ sử dụng công cụ đó thôi, bạn đang tự bó hẹp góc nhìn của mình thành một chiều, bạn sẽ không thể có cái nhìn đa chiều hay toàn cảnh được. Con người phải là người đặt ra câu hỏi trung tâm, và từ đó xác định hiểu biết ban đầu về nơi mà chúng ta có thể tìm thấy cơ hội.
Thiết kế phù hợp với mục tiêu. Cũng giống như các môi trường khác nhau đòi hỏi các chiến lược và phương pháp thực hiện khác nhau, các chiến lược khác nhau cũng đòi hỏi các thiết kế khác nhau cho máy chiến lược. Ví dụ, các chiến lược trong môi trường truyền thống, dễ dự đoán đòi hỏi một logic của “phân tích, lập kế hoạch, thực hiện.” Mặt khác, các môi trường biến chuyển nhanh và khó dự đoán yêu cầu một quá trình có thể được mô tả như là “thay đổi, lựa chọn, quy mô”. Công thức phải tuân theo chức năng.
Phân chia rõ ràng và đúng đắn giữa lao động của con người và máy móc. Con người vẫn là duy nhất trong khả năng suy nghĩ ra ngoài phạm vi hiện tại của một nhiệm vụ hoặc một vấn đề và trong khả năng giải quyết những vấn đề trừu tượng, mơ hồ. Máy móc rất giỏi trong việc thực hiện một nhiệm vụ hoặc vấn đề được xác định rõ ràng, nhưng chúng không thể nghĩ vượt ra khỏi bối cảnh cụ thể (ít nhất là trong hiện tại). Chúng cũng không thể đặt ra những câu hỏi mới, sáng tạo những câu trả lời vượt ra ngoài những gì được yêu cầu, hoặc điều chỉnh lại hoặc liên tưởng vấn đề với những thách thức khác đã gặp phải trước đó.
Giải pháp tích hợp. Việc phân công lao động đúng là rất quan trọng, để con người và công nghệ có thể phối hợp và làm việc với nhau thật trơn tru. Con người, với khả năng độc nhất là nhận thức được các ngữ cảnh lớn hơn và khả năng kết nối những hiểu biết sâu từ nhiều lãnh vực khác nhau, sẽ phải thiết kế và tối ưu hóa được luồng thông tin và những hiểu biết sâu rộng đưa vào trong máy chiến lược và đảm bảo cỗ máy được tối ưu hóa nhất cho mục tiêu bao quát chứ không phải là các hoạt động đơn lẻ.
Một giao diện cho phép phân tích chi tiết. Những kỹ sư thiết kế máy chiến lược cần cảnh giác trước sự cám dỗ của việc bị phụ thuộc vào hình ảnh hóa giản thiểu. Mọi người cần kiểm thử hộp đen, thăm dò, kiểm tra những dữ liệu, phát hiện còn “lộn xộn” và sắp xếp lại để đạt được những hiểu biết sâu chính xác hơn.
Công cụ, dữ liệu hoặc quy trình độc đáo. Chức năng cuối cùng của máy chiến lược tích hợp là tạo ra lợi thế cạnh tranh. Một số khía cạnh của máy phải cực kỳ kín kẽ, không có chỗ hở, để tránh sự bắt chước, đánh cắp từ các đối thủ cạnh tranh, cho dù đó là công cụ, dữ liệu, con người, hay thiết kế. Máy chiến lược phải tự nó có khả năng phát triển và, giống như bất kỳ chiến lược thông thường hiệu quả nào, phải liên tục tiến hóa để không bị thụt lùi.
Các nhà lãnh đạo doanh nghiệp có thể bắt đầu thiết kế một máy chiến lược tích hợp bằng cách tự đặt ra những câu hỏi sau:
Mục tiêu chiến lược nào tôi muốn thực hiện thông qua một quy trình nâng cao kỹ thuật? Bộ câu hỏi ban đầu phải luôn đến từ con người. Chỉ có con người mới có thể xác định mục tiêu và đưa ra những đánh giá tổng thể cần thiết. Như người sáng lập của BCG (một công ty tư vấn quản lý toàn cầu), Bruce Henderson, từng tuyên bố: “Định nghĩa đầu tiên của vấn đề luôn luôn là cảm tính. Nó phải được sắp xếp để được công nhận là một vấn đề”.
Công nghệ, con người và thiết kế nào tôi cần có để giải quyết những mục tiêu này? Các câu hỏi khác nhau dẫn đến những năng lực phải có, chúng thường tốn kém và khó mua. Những ông lớn về công nghệ đã phát triển ra được các máy chiến lược hiệu quả, như Amazon và Google. Hai công ty đã làm được điều đó nhờ liên tục đầu tư vào công nghệ và trả lương thật cao để có thể thu hút những tài năng tốt nhất. Còn các công ty không có được lợi thế như vậy, phải có cái nhìn thật thực tế về những khoản chi phí tốn kém để xây dựng một máy chiến lược cạnh tranh.
Làm thế nào mà con người và máy móc có thể tương tác và hỗ trợ lẫn nhau? Mục tiêu của máy chiến lược tích hợp là tăng cường chứ không phải là đóng khuôn hay ngăn cản tư duy của con người. Để làm được điều này, máy cần kích thích khả năng tạo ra những hiểu biết mới, thách thức suy nghĩ của con người và liên tục xây dựng lại sự hiểu biết của con người.
Làm thế nào mà máy có thể tự phát triển và cập nhật? Một máy chiến lược thành công phải có khả năng tự cải thiện theo thời gian. Nó cần một cơ chế để học hỏi từ kinh nghiệm của nó và từ phản hồi. Những người giám sát máy phải có sự can đảm và kỷ luật để thử thách và đánh giá lại thiết kế của máy.
Làm thế nào những tổ chức lớn có thể nắm bắt được máy chiến lược? Cuối cùng thì, một chiến lược chỉ có giá trị trong phạm vi mà nó được chấp nhận và sử dụng bởi tổ chức mà thôi. Các nhà lãnh đạo doanh nghiệp phải chú ý tới những gì có thể đạt được trong giới hạn của tổ chức – hoặc có một kế hoạch rõ ràng để loại bỏ những giới hạn đó. Nếu không, chiếc máy vẫn sẽ trở nên không thích hợp hoặc thậm chí bị bỏ không.
Những công nghệ đa năng (General-purpose technologies – GPTs), chẳng hạn như động cơ hơi nước, điện và công nghệ thông tin, phải mất vài thập kỷ để phát huy hết tiềm năng của chúng, bởi vì các doanh nghiệp cần phải tìm hiểu và tổ chức lại mình để tận dụng tối đa sức mạnh của những công nghệ đó. Khi điện ban đầu thay thế động cơ hơi nước, các kỹ sư chỉ cần đặt động cơ điện ở nơi mà động cơ hơi nước sử dụng – mức tăng năng suất lúc này vẫn còn hạn chế. Điện đem lại mức tăng vọt trong năng suất lao động khi và chỉ khi cấu trúc của nhà xưởng được xem lại và thay đổi để tối ưu hóa cho công nghệ mới này.
Chúng tôi tin tưởng rằng máy chiến lược tích hợp cũng tương tự với trường hợp của những phát minh trước đó, như là điện. Nói cách khác, trí thông minh ngày càng tăng của máy móc có thể bị lãng phí trừ khi các doanh nghiệp định hình lại cách họ phát triển và thực hiện các chiến lược của họ.
